داستان های عمو
عمویی دارم 77 ساله مقیم یزد که امیدوارم خداوند به او سلامتی، تندرستی و سال های سال زندگی با نشاط بدهد. گاهی از گفته ها و خاطرات و داستان های او به دوستانم چیزهایی گفته ام که این خاطرات خالی از لطف و حکمت و ظرافت نیست. با شروع وب نوشت حاضر برخی از دوستان بویژه دوست هنرمند و نکته سنجم حمید خیرالدین از کارگردان های سینما و تلویزیون که هم اکنون در لندن به سر می برد و دوست ارزشمند دیگرم دکتر بهمن امانی در تهران، متذکر و پی گیر نقل و بازگویی داستان های عمو شدند ، بر این اساس انشااللّه در کنار بحث های جدی فرهنگی و رسانه ای یادآور برخی از داستان های کوتاه و لطیف عمو خواهم بود.
جامعه شاد با سیمای مفرح
تاریخ انتشار در سایت: ۱۶ شهریور ۱۳۸۹
نقش ها
عناوین برای رسانه‌های گروهی وظایف و مسئولیت‌های مختلفی بر شمرده‌اند، یا از
سوی جامعه توقعات و درخواست‌های زیادی وجود دارد عمده این وظایف عبارتند
از: نقش‌های خبری تفریح و سرگرمی، تقویت احساس همبستگی و همگن سازی، آموزش،
آگاه سازی تحلیلی و تبینی (فراتر از خبر و اطلاع‌رسانی) و ایجاد احساس
تعلق اجتماعی و جامعه پذیر کردن مخاطبان (به ویژه کودکان و نوجوانان) هر
کدام از این نقش‌ها در هر یک از رسانه‌ها بحث مفصلی دارند، ظرفیت‌ها و
کارائی‌های رسانه‌ها نیز با یکدیگر متفاوت و هر کدام در حوزه‌ای توانمند یا
محدودیت دارند در این مطلب صرفاً به یک بعد از وظایف و کارکردهای یک رسانه
یعنی سیما در حال حاضر ودر کشورمان می‌پردازیم:
قبل ازبررسی نقش تفریحی و سرگرمی سیما، با عنایت به ضرورت‌های جامعه و
نیازهای مخاطبان همچنین با در نظر قرار دادن وضع فعلی و عملکرد جاری سیما
در شاداب کردن جامعه، ذکر چند نکته ضروری است: اینکه نهادها، موسسات و
حوزه‌های موظف دیگری نیز در کشور وجود دارند که سهم بزرگی در ایجاد سرگرمی و
توزیع و نشر روح شادابی و امیدواری در جامعه دارند و در این زمینه هم
مسئول‌اند و هم امکانات فراوانی در اختیار دارند، ولی به خوبی این وظیفه را
انجام نمی‌دهند. همچنین تلویزیون به عنوان رسانه‌ای قدرتمند و فراگیر سهم،
وظیفه و توانایی مشخصی دارد و نمی‌توان همه انتظارات را متوجه آن کرد؛ ولی
بعد دیگری نیز می‌بایست مورد توجه و کنکاش قرار گیرد و آن اینکه آیا
تلویزیون به عنوان رسانه‌ای ملی و فراگیر از همه امکانات و توانمندی‌های
خود بهره می‌گیرد؟ از طرح‌ها و ایده‌های بهترین طراحان و برنامه ریزان
ذیربط در کشور سود می‌برد و همه راه‌ها را رفته است؟
مطالعات و بررسی‌های همه جانبه صورت گرفته است؟ از نخبگان و دارندگان فکر و
آماده همکاری بهره لازم برده می‌شود؟ قطعاً پاسخ این سئوالات مثبت نیست،
البته کسی نیز چنین ادعایی نداشته است اما با همه این بحث‌ها نکته ملموس و
رویه‌ای محسوس در سیما از نگاه مخاطبان وجود دارد و هراز گاهی در نقدها،
تحلیل‌ها یا طنزها و مقالات مورد تذکر و توجه قرار می‌گیرد و آن اینکه در
غالب موارد مدیران و برنامه ریزان سیما به تولید برنامه‌های جدی و
برنامه‌های مناسبتی همراه با حزن رغبت بیشتری نشان می‌دهند و شاید بتوان
گفت چارچوب‌ها و خط قرمزهای این گونه برنامه برای تولید کنندگان ملموس‌تر و
روشن‌تر است، البته این را همه کارشناسان رسانه و آشنایان به امر تولید
می‌دانند که تولید فیلم و سریال و برنامه‌های شاد با مضامین طنز و ایجاد
کننده فضای مفرح در جامعه کار سختی است و افراد کمتری در این حوزه‌ها نسبت
به سایر موضوعات تبحر و تجربه موفق دارند غرض ما در این نوشتار فقط اشاره
به طنزهای مستقیم نیست، بلکه به شادی و فرح و برنامه‌ها و
برنامه‌ریزی‌هائیست که می‌تواند شادی بخش باشد، روح خسته مخاطبان را نوازش
کند و غمی بر غم‌های ایشان نیفزاید و در پایان یک روز کار و تلاش و دغدغه و
زحمت بیننده برنامه‌هایی آرامش بخش، شیرین، مفرح و امید دهنده باشد به نظر
می‌رسد علاوه بر تهیه و تولید برنامه‌های مفرح و امید دهنده، چینش،
کنداکتور و ترکیب و تنوع موضوعی برنامه‌ها نیز کاملاً مهم و تاثیر گذارند.
بر اساس آن چه که گفتیم و با عنایت به برنامه‌های جاری سیما، همچنین توجه
به توانائی‌های موجود، عملکرد و تجربه دیگران و نیز چارچوب‌های موجود
پیشنهاداتی ارائه می‌شود گرچه ممکن است مواردی از این پیشنهادات به صورت
ناقص، موردی، محدود و گذرا قبلاً مورد توجه قرار گرفته باشد، اما کمتر به
عنوان جریان ثابت و تاثیرگذار بوده‌اند. البته با توجه به توانمندی‌های
علمی و تجربی تهیه کنندگان و برنامه‌ریزان سیما با به کار گیری این
توانمندی‌ها و برنامه ریزی مستمر و استفاده از تجربیات دیگران و ایده‌های
نو می‌توان بیش از پیش به آثار برنامه‌ها در شادابی و فرح بخشی جامعه
امیدوار بود در ادامه برخی از این پیشنهادات اشاره می‌شود:
1ـ انواع برنامه‌های آموزشی، مسابقه و سرگرمی با موضوع آشپزی، طبخ غذا،
تهیه انواع دسر، شیرینی، سفره آرایی و... یکی از آرام‌ترین برنامه‌های
تلویزیون‌های کشورها است در سیما تنها آموزش آشپزی در شبکه‌ها به طور مستمر
پخش می‌شود یکی دو نمونه همراه با شوخی‌های گاه و بی گاه و نوعی از مسابقه
هم تهیه و پخش شده است ولی آنچه در شبکه‌های مختلف جهانی رایج است، انواع
برنامه‌های شاد، متحرک و پر نشاط با موضوع آشپزی است، در یک بررسی اجمالی
بیش از ده نوع برنامه اصلی در این زمینه ملاحظه شد. برنامه‌هایی با مشارکت
پررنگ شرکت کنندگان در قالب تیم‌های فامیلی، تحصیلی، دوستان، همکاران و
حضور تماشاگران فعال و پرنشاط، مسابقه سرعت در آماده سازی با حفظ
استانداردها و نوآوری‌ها با رای و نظر تماشاگران حاضر در استودیو یا
داوران، نظر و امتیاز دادن میهمانان با تست غذا بدون شناخت آشپزها و آماده
کنندگان، چشیدن و نمره دادن با چشم بسته، مسابقه چشایی و تشخیص غذاها از
سوی شرکت‌کنندگان در مسابقه یا حاضران در استودیو برنامه و... در هر صورت
ظرفیت و تنوع برنامه‌های آشپزی در تلویزیون به حدی است که امروزه علاوه بر
برنامه‌های پرطرفدار تعدادی شبکه جهانی با موضوع آشپزی و تهیه انواع غذاها
شبانه روز در حال پخش و انتشارند.
2ـ طنزهای مستقیم کلامی با محوریت فردی که در زمینه طنز پردازی، بذله‌گویی و
حاضر جوابی توانمند و مجلس گرم‌کن است این نوع برنامه و محفل شاد در اکثر
کشورها رایج است طبیعی است که در این گونه برنامه‌ها هر کشوری با توجه به
فرهنگ، عرف و اخلاق جامعه، استاندارد، چارچوب و محدوده تعریف شده‌ای دارد
که باید رعایت شود. درجامعه ما گاهی به افراد توانمند، شاد، مجلس گرم‌کن و
حاضر جواب برمی‌خوریم ولی هیچگاه شاهد یک برنامه کامل تلویزیونی با حضور
آنها نبوده‌ایم با اینکه گفته می‌شود فرهنگ شفاهی در جامعه ما قوی‌تر از
مکتوب است و همواره شاهد بذله‌گوئی‌ها و زمینه قوی طنز شفاهی هستیم ولی
هیچگاه شاهد برگزاری یا تولید تلویزیونی برنامه‌ای موفق در این ژانر
نبوده‌ایم، بدون تردید مرحوم منوچهر نوذری یکی از توانمندان عرصه طنز شفاهی
و آشنا به چارچوب‌های رسانه‌ای بود، تلویزیون باید با فراخوان، جستجو و
آزمون به کشف استعدادهای جوان و با انگیزه در این زمینه‌ها بپردازد.
3ـ پخش هدفمند و زنجیره‌ای یا منتخب ولی مستمر برنامه‌های آرشیوی و استفاده
مطلوب‌تر از آرشیو قوی سیما با ذکر موقعیت و شرایط زمانی، چگونگی تولید و
پخش آنها، تداعی فضای اجتماعی و فرهنگی جامعه در زمان تولید و تبلور حس
نوستالژیک نسل گذشته و توجه دادن به نسل جدید برای مثال انتخاب و پخش
صحنه‌هایی از شکل‌گیری پروژه‌ای مهم در گذشته بهره‌برداری، جشن افتتاح در
موضوعات و مناسبت‌های مختلف در مقاطع تاریخی 50 سال اخیر مواردی چون
مستندهای اجتماعی گذشته، حوادث تاریخی، تحولات انقلاب، دفاع مقدس،
مقاومت‌ها، امدادرسانی‌ها، ساخت و سازها همه و همه می‌توانند خاطره انگیز و
یادآور سیر حرکت جامعه باشند. در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و در قالب
برنامه‌های مستند و با شکل مستمر کمتر اتفاقی در این زمینه افتاده است باز
نمائی، افتتاح پروژه‌های مهم، تحولات معیشتی مردم طی دهه‌های اخیر می‌تواند
گویا، جالب و متنوع باشد. این رویه می‌تواند راجع به شخصیت‌های موثر
جامعه، زندگی آنها کارها، آثار و فعالیت‌های آنها به آن میزانی که تصویر در
آرشیو موجود است نیز صادق باشد.
4ـ تهیه و تولید سریال‌های طنز، همان چیزی که درحال حاضر بعنوان شاخص‌ترین
نوع برنامه سازی مفرح سیما اتفاق می‌افتد این شیوه برنامه سازی درایام
نوروز، تابستان واصطلاحاً شبانه‌های نود قسمتی به عنوان یک رویه چند سال
عمل شده وبرای بینندگان آشناترین شیوه است وانتظار دارند که طی سال استمرار
داشته باشد، طبعاً فراهم کردن امکانات تهیه وتولید، سوژه مناسب ونویسندگی
برای طول سال سخت است ولی حداقل انتظار جامعه این است که چون گذشته
تابستان‌ها این روال معمول باشد علاوه براین برای روزهای عید و تعطیل سال و
پایان هفته نیز حداقل دریک شبکه برنامه‌ریزی شود.
5ـ پخش فیلم‌های سینمایی وتله فیلم‌های تولید تلویزیون بویژه در مناسبت‌ها
وپایان هفته ونیز تبلیغ کلی آنها رویه میمونی است که در چند سال اخیر از
سوی سیما ایجاد شده و توانسته است نظر بینندگان را به خود جلب کند ولی نکته
قابل ذکر این است که فیلم‌ها اغلب مناسبتی تولید می‌شوند دیگر اینکه کمتر
فیلم وتله فیلمی از این مجموعه شاداب ومفرح است ونمی‌توان انتظار داشت
مخاطب از دیدن آنها شاداب و سرحال شود طبعاً انتظار جامعه مخاطب این است که
حداقل یکی از چند فیلم پایان هفته مفرح، شاد و امید بخش باشد.
6ـ علاوه بر پخش برنامه‌های منتخب آرشیوی از مناسبت‌ها، جشن‌ها و رویدادهای
خاطره انگیز بافضا سازی‌های محتوایی مربوط که قبلا به آنها اشاره شد پخش
برنامه‌ای ثابت در هفته بر محور شخصیت‌های مطرح هنری، علمی طی دو سه دهه
اخیر با استفاده آرشیو می‌تواند برای نسل گذشته خاطره انگیز وبرای نسل فعلی
آموزنده باشد مردم سیر زمان و زندگی را در چهره افراد معروف دنبال می‌کنند
چند برنامه‌ای که در یکی از شبکه‌ها بنام نقره تولید و پخش شد، نمونه خوبی
بود ولی با عنایت به آرشیو موجود خوب است هم طیف گسترده تری مطرح شوند هم
برنامه ثابت هفتگی و مستمر باشد.
7ـ طنزهای موقعیت وفی البداهه واتفاقات شیرین در ضبط برنامه‌های تولیدی،
جشن‌ها، همایش‌ها، نشست‌ها و جلسات رسمی موارد جالبی هستند که با مراجعه به
آرشیو وهم مراجعه و بررسی تولیدات هفتگی می‌توان به یک برنامه جالب و
مستمر رسید سخنرانی‌های نمایندگان مجلس، سخنرانی‌های مسئولان حوزه‌های
مختلف و نشست‌ها گاه با توجه به مسایل روز حاوی نکات و ظرایف جالبی هستند
که می‌توانند در قالب برنامه‌ای متنوع ارائه شوند، در مطبوعات معمولاً بخشی
بعنوان حاشیه منعکس می‌شود که حاوی مطالب جالب و پر مخاطبی است سیما کمتر
به این جنبه‌ها توجه داشته است مگر موردی و اتفاقی.
8ـ نمایش منتخبی از قطعات نمایشی طنز که قبلاً تولید شده است این ایده در
حال حاضر به صورت موردی و بیشتر تکراری در مناسبت‌های شاد انجام می‌شود ولی
باید تاکید کرد که یک قطعه طنز هرچه قدرکه جالب باشد تکرار عین بسته
انتخابی آن به دفعات ملال‌آور و نقض غرض می‌شود اگر این کار نیز متولی
وبرنامه ریز خاص داشته باشد می‌تواند درحد خود مطلوب باشد دراین صورت هم
انتخاب‌ها مناسب‌تر، هم قطعات هوشمندتر وهم زمان پخش مناسب‌تر انتخاب
می‌شود.
9ـ مروری برخاطرات شیرین رسانه‌ای، اولین‌ها، متفاوت‌ترین‌ها، اتفاقات،
برخوردهای جالب از زبان عوامل رسانه بویژه پیشکسوت‌ها وحتی‌الامکان با
استفاده از فضاهای مناسب با تداعی زمانی و مکانی رویداد یا مستند بازسازی
شده، موشن گرافی وامثال این روش‌ها برای ملموس ترشدن برنامه وارتباط
نزدیک‌تر با مخاطب. 10ـ پشت صحنه‌های فیلم‌ها و سریال‌ها بویژه اتفاقات شیرین برداشت‌های متعدد
و موقعیت‌های طنز، گاهی پشت صحنه یک نمایش جدی به دلیل یک اتفاق ساده
مثلاً نچرخیدن کلام در دهان و جاری شدن آن بر زبان هنرپیشه مجری یا کارشناس
تبدیل به موقعیت طنز می‌شود و گاه با عصبانیت‌های مقطعی همراه می‌شود که
در بطن خود با نوعی طنز همراه است بازبینی و پخش مجموعه‌ای از این موارد
جالب، بامزه و خاطره‌انگیز است.
11ـ دوربین مخفی، یکی از ایده‌های جذاب برای خلق جلوه‌های زیبا و مفرح است.
تولید داخلی تقریباً تا کنون محدود به یک تیم در شبکه ی تهران بوده است و
از میان تولیدات پخش شده ضمن اینکه مواردی متناسب بودند مواردی هم وجود
داشتند که هدف خاصی را دنبال نمی‌کردند یا با عنایت به فرهنگ واخلاق عمومی
نوعی افراد مورد تحقیر یا استهزا قرار می‌گرفتند گرچه تعداد آنها کم بود
ولی حتی یک مورد از آنها به جای فرح بخشی آزار دهنده خواهد بود. معمولاً
آنچه در شبکه‌های خارجی پخش می‌شود هم مشارکت مردمی دارد هم تنوع و تفریح
دارد و هم رضایت شرکت کنندگان، لذا به نظر می‌رسد با توجه به زیبایی و
ظرافت کار با برنامه‌ریزی مناسب و طرح سوژه‌های مناسب، جالب‌تر و متعدد این
نوع برنامه نیز می‌تواند تاثیر گذار و مفرح باشد.
12ـ دیدنی‌ها، لحظه‌ها و تصاویر دیدنی از اتفاقات و صحنه‌های ضبط شده توسط
مردم. گاهی اینگونه صحنه‌ها از شبکه‌های ماهواره‌ای ضبط و پخش می‌شوند ولی
خیلی از آنها تکراری و کهنه شده‌اند ضمناً مشارکت داخلی نیز در آنها دیده
نمی‌شود. شاید طی سال فقط چند مورد از این سوژه‌ها آنهم از سوی خبر پوشش
داده می‌شوند. مثلاً خروسی که با مراقبت از تخم مرغ و جوجه‌ها نقش مرغ را
ایفا می‌کند، گربه‌ای که به توله سگ‌ها شیر میدهد، صحبت کردن جالب یک طوطی
و امثال آنها، مشابه این سوژه‌ها هر روز در گوشه و کنار کشور وجود دارد و
بسیاری از اتفاقات و رخدادهای شیرین و متفاوت دیگری که برای مردم پیش
می‌آید، شاید چند سال پیش امکان مشارکت مردم چندان فراهم نبود، ولی اکنون
کما بیش در همه خانواده‌ها با دوربین تصویر برداری و یا تلفن همراه ظرفیت
مناسب ضبط وثبت تصویری رخدادهای جالب اجتماعی یا خانوادگی وجود دارد. برای
تولید انبوه ومتنوع می‌توان از راه فراخوان عمومی و خرید تصویرهای ارسالی
مردم و پخش و نمایش منتخب آنها و اهدای جایزه به یکی دو مورد برتر این
همکاری در تولید را قابل اطمینان و مستمر کرد دربرنامه‌های مشابه شبکه‌های
خارجی از خالقین و تهیه کنندگان صحنه‌های برتر در برنامه دعوت وراجع به
صحنه‌های انتخابی گفتگو می‌شود گاهی گفتگوها از اصل موضوع شیرین‌تر و با
مزه‌تر می‌شود.
13ـ شیرین کاری‌ها، هنرنمایی‌ها و بذله‌گویی‌های مردم کوچه وبازار ظرفیت
دیگری برای برنامه‌های شاد است طبعاً تهیه این برنامه نیاز به شناخت و
ارتباط موثر با مردم همچنین همراهی مراکز صدا و سیما دارد، در گوشه وکنار
کشوری به بزرگی ایران با تنوع قومی، لهجه‌های مختلف و آداب و رسوم متنوع،
افراد مستعد، با ذوق و طناز کم نیستند حضور اینگونه افراد برنامه‌ها را
مردمی‌تر، در دسترس‌تر و شادتر می‌سازد.
14ـ مسابقه مهارت‌های زندگی باحضور طیف‌های مختلف مردم با اتفاقات پیش‌بینی
نشده، مسابقه مهارت‌هایی چون تهیه انواع صنایع دستی، روی هم کردن وجمع
کردن قطعه‌های باز شده وسایل خانگی، تعمیر و مرمت بعضی وسایل در مدت مشخص
توسط گروه‌های متشکل از اعضای خانواده، فامیل یا دوستان انجام کارهایی چون
گل‌آرایی طبق الگوهای ارائه شده و با نظارت استادکاران و کارشناسان ذیربط
ضمن اینکه می‌تواند نوعی آموزش به حساب آید به دلیل رقابت و سرعت همراه با
تشویق‌های طرفداران لحظات شاد و مفرحی را به وجود می‌آورد که برای بیننده
جالب و مهیج است.
15ـ نمایش برنامه‌های مستند در همه کشورها جزو پر بیننده‌ترین برنامه‌هایی
است که همه رده‌های سنی از آن استقبال می‌کنند در کشور ما نیز مستند
طرفداران زیادی دارد و خوشبختانه مدتی است سیما توجه خوبی به این مقوله
کرده است با این همه وضع فعلی با چند نقیصه همراه است، نظم کامل نیافته
بنحوی که گاه در یک شب دو یا چند شبکه پخش مستند دارند وگاه چند شب هیچ
شبکه‌ای مستند پخش نمی‌کند در صورتی که خوب است همانند سریال پخش مستند نیز
هویتی مستقل ومستمر در برنامه شبکه‌ها پیدا کنند و مناسبت‌ها یا حتی شبکه
مستند بر این روال تاثیر و تغییری بوجود نیاورند دیگر اینکه به مستندهای
خارجی اکتفا نشود و تولیدات داخلی بیش از وضع فعلی جایگاه و اهمیت یابند.
علاوه برموضوعاتی چون مستندهای طبیعی و حیات وحش مستندهای اجتماعی نیز
مورد توجه قرار گیرند، تاکنون مستندهای اجتماعی که مورد توجه و تولید قرار
گرفته‌اند غالبا در حوزه مشکلات ومضامین تلخی چون مواد مخدر بوده‌اند این
موضوعات نیز مورد نیاز هستند ولی در کنار آنها خوب است مثل سایر کشورها به
شور وحال زندگی مردم، آداب و رسوم، سرزندگی، لحظات شاد، سازندگی ومراودات
اجتماعی بیشتر توجه شود. برنامه‌هایی از اقتصاد، معیشت مردم، بازار، تجارت و
مسافرت ضمن تحرک داشتن و جاذب بودن به آشنایی بیشتر مردم به ویژه نسل جدید
از کشور و مردم این سر زمین می‌انجامد.
16ـ مسابقه‌ها انواع وتنوع بسیار زیادی دارد و طبعا از انواع برنامه‌های
متحرک و متنوع در تلویزیون هستند صدها نوع برنامه مسابقه با تنوع موضوعی،
شکل اجرا، تعداد مجریان میزان شرکت کننده، چند مرحله‌ای بودن، سرعت مسابقه،
ضبطی یا زنده بودن، حضور در استودیو یا از طریق ارتباط مستقیم و... وجود
دارد که به آنها نمی‌پردازیم مواردی از انواع برشمرده شده در سیما دستمایه
تهیه برنامه‌ها قرار گرفته موارد زیادی نیز حتی آزمایش نشده است که خوب است
به آنها نیز توجه شود از انواع مسابقه‌های جالب وپر کشش مسابقه‌های ترکیبی
است که تیم‌های شرکت کننده در موضوعات مختلف وشیوه‌های مختلف فکری، هوش،
اجرایی، کاربردی، ورزشی به رقابت می‌پردازند وگاه هیجان فینال وسرانجام این
نوع مسابقات مسلسل و پیوسته برای تماشاگر از سایر برنامه‌ها بیشتر است.
17ـ دوبله وصداگذاری فیلم‌ها وسریال‌های جدی که قبلا پخش شده یا برنامه‌های
داخلی وخارجی که اصلاً پخش نشده باگرایش طنز و با مضامین روزمره و مسایل
آشنای زندگی مردم کوچه وبازار. باسوژه‌هایی که گفته شد وتنوعی که در این
برنامه‌ها امکان بروز دارد می‌توان شاهد سیمایی شادتر و پر تحرک‌تر بود
البته اینها نمونه‌هایی هستند از آنچه که می‌تواند مطرح وتولید شود وگرنه
هم توانمندی برنامه‌سازان هم ظرفیت تولیدی سیما هم تعدد و امکان تنوع
برنامه‌ها وهم نیاز موجود بیش از این‌هاست. آنچه که حتمی و قطعی است نیاز
جامعه به شادی و تحرک ونیاز برنامه‌های سیما به شادابی و تنوع هرچه بیشتر
است.