در هفته پایانی شهریور سال ۱۳۹۶ به اتفاق دو تن از همراهان برای بازدید از منطقه پنجکنت و زیارت مزار رودکی از شهر دوشنبه عازم این منطقه شدیم . طبق بررسی اجمالی که داشتیم با راننده جوان تاجیک بنام معروف قرار و مدار گذاشتیم مبنی بر اینکه ما را ببرد ، یک شب در ان منطقه بمانیم و فردای آنروز به شهر دوشنبه برگردیم . کرایه رفت و برگشت بر اساس برآورد و پیشنهاد راننده مبلغ ۱۰۰ دلار برابر با ۸۸۰ سامانی تعیین و توافق شد .نقشه دقیقی در اختیار نداشتیم ، یعنی بدست نیاوردیم، جوان تاجیک هم قبلا این مسیر را طی نکرده بود، اما میگفت تا نزدیکی های آن رفته و مسیر را می شناسد .چون اطلاعات زیادی از شهر پنجکنت و محل مزار نداشتیم ، در مسیر از چندین نفر سوال کردیم ، بیشترشان مسیر را نمیدانستند ، بالاخره بعداز طی حدود ۱۷۰ کیلومتر و صرف زمانی حدود چهار ساعت به محل مقبره رودکی در روستای پنج کنت رسیدیم . بخشی از مسیر با راه اصلی دوشنبه به خجند مشترک است و در میانه راه از آن منشعب میشود . عمده مسیر رسیدن به مقبره رودکی از جاده های کوهستانی مرتفع و اغلب مشرف بر دره و کنار مسیر رودخانه ها میگذرد و به لحاظ شرایط اقلیمی مناطقی بکر با طبیعتی دست نخورده و دیدنی هستند .
برای ما عجیب بود که حتی در محدوده پنجاه کیلومتر مانده به محل آرامگاه آدرس دقیق را که از چند تن از اهالی منطقه سوال کردیم بیشترشان اطلاع دقیقی نداشتند ، تنها یکنفر بطور دقیق اطلاع داشت و درست راهنمایی کرد. به محض رسیدن ، به زیارت قبر این شاعر پرآوازه پارسی گوی رفتیم . ابوعبدالله جعفربن محمدبن حکیم بن عبدالرحمن بن آدم متخلص به رودکی و مشهور به استاد شاعران ( ۲۲۴ -۳۲۹ ه ق ) در روستای رودک منطقه پنجکنت ، محل فعلی مزارش به دنیا آمده است . در دوران شوروی ، سال های بعد از ۱۹۴۰ م ، صدرالدین عینی بنیانگذار ادبیات فارسی تاجیکی بر اساس شواهد موجود در تاریخ سمرقند و به کمک گروهی از باستان شناسان روسی محل گور رودکی را می یابد و پس از تحقیقات زیاد ، بررسی نشانه ها و اطمینان از اینکه بقایای جسد متعلق به رودکی است او را درمحل قبرستان قدیمی بنجرود محل فعلی مقبره در منظقه پنجکنت دفن میکنند. منطقه پنجکنت در شمال غربی کشور تاجیکستان و نزدیک به مرز ازبکستان قرار دارد . در این تاریخ یکی از گذرگاه های بین تاجیکستان و ازبکستان که حدود دو دهه بسته شده بود در این بخش بازگشایی شده و از این طریق میتوان وارد محدوده شهر سمرقند شد ، بعبارتی در دوران شوروی و تا قبل از استقلال کشورهای ازبکستان و تاجیکستان این منطقه به لحاظ جغرافیا و تقسیم بندی های سیاسی آنزمان درمحدوده تقسیمات استان سمرقند به شمار میرفته است .
مقبره رودکی در باغی بزرگ و مصفا و نسبتا مرتفع و نزدیک به شاخه ای ازرودخانه زرافشان قرار گرفته است . بر فراز مقبره رودکی گنبدی فیروزه ای رنگ بنا شده است . گفته میشود که در مرمت و بازسازی و حفظ و نگه داری محل از سوی سفارت ایران کمک هایی شده است ، بویژه در مرمت گنبد و بقعه مشرف بر مقبره رودکی چند تن از استادان کاشی کار نیشابوری مشارکت داشته اند .
در داخل باغ و به فاصله حدود صد و پنجاه متر از مقبره و گنبد فیروزه ای ، کتابخانه ای بنا شده و تعدادی کتاب در آن نگه داری میشود . با وجود حمایت و مشارکت ایران در بازسازی و نو سازی آرامگاه رودکی در دو دهه پیش ، هنگام بازدید نام و نشانی از کشورمان را در جایی از بنا یا داخل کتابخانه نیافتیم .
روزی که به بازدید از آرامگاه رودکی رفتیم روز شنبه، یکی از روزهای تعطیل تاجیکستان بود، پس از رسیدن حول و حوش ساعت سه عصر مشغول بازدید بودیم در آن ساعت حتی یکنفر مسافر یا فردی از افراد محلی در مجموعه دیده نشد . تنها در مجموعه ، خادم و نگهبانی حضور داشت که به درخواست ما توضیحی در مورد ساختمان مجموعه ارایه کرد و با خوشرویی درجاییکه برای پذیرایی در کنار درب ورودی کتابخانه تعبیه شده بود با چای و به سنت محلی در پیاله های چینی از ما پذیرایی کرد ، در مجموعه کتابخانه چند تابلو نوشته از اشعار رودکی به خط سیریلیک به چشم میخورد و در قفسه کتب های خطی چند کتاب از جمله دیوان حافظ به خط فارسی دیده میشد .
زیارت ما از آرامگاه و بازدید از کتابخانه و مجموعه باغ رودکی کمتر از دوساعت به طول انجامید . برای صرف ناهار تنها امکانی که وجود داشت قهوه خانه محلی روبروی محل آرامگاه رودکی بود که در کنار رودخانه و مشرف به آن فعالیت میکرد ، تنها عذایی که در آن زمان موجود داشت شوربای تاجیکی یا همان آبگوشت خودمان بود . بازدیدمان از محل که به پایان رسید با نگاهی به اطراف و بررسی موقعیت نزدیکترین هتل و استراحتگاه که چندده کیلومتر از آنجا فاصله داشت به راننده پیشنهاد دادیم اگر موافق است پس از نیم ساعتی استراحت به شهر دوشنبه باز گردیم آقای معروف ( راننده ) هم پیشنهاد را مقرون به صرفه دید و پسندید ، لذا حدود ساعت پنج عصر به سمت حرکت به سمت شهر دوشنبه را آغاز کردیم . نیمی از زمان برگشت را در تاریکی بودیم با اینکه چند سالی بود که رسیدگی به وضع جاده های کوهستانی تاجیکستان اندکی بهتر شده و برخی مسیرها بازسازی شده بود ، ولی بازهم بخش زیادی از جاده های این مسیر استاندارد نبودند .
به دلیل تاریکی جاده ها و کوهستانی بودن و در مناطقی صعب العبور بودن و استاندارد نبودن راه ها، همچنین تاریکی مطلق در بخش هایی از جاده ،رانندگی شبانه در این مسیر نیاز به آشنایی ، تسلط و مراقبت زیادی دارد .با اینهمه راننده تلاش و مراقبت لازم را بعمل آورد و ساعت نه شب به شهر دوشنبه رسیدیم.
آوازه رودکی شاعر پارسی گو و سرسلسله شاعران ایرانی به درازای تاریخ پس از وی بلند و او نزد ادیبان و اندیشمندان و پژوهشگران شاعر و حکیمی شناخته شده است . بازسازی آرامگاه و تخصیص مکانی دیدنی برای بازدید مشتاقان او نیز اقدامی شایسته بوده که توسط دولت تاجیکستان صورت گرفته است با این وجود دوری آرامگاه از پایتخت و مسیر نسبتا ناشناخته آن همچنین نبود تبلیغات کافی برای رفتن مشتاقان فرهنگ و ادب نیاکان در تاجکستان ، ایران ، افغانستان و دیگر مناطق فارسی زبان باعث شده است که استقبال در خور و شایسته از آرامگاه پدر شعر فارسی بعمل نیاید .
البته ناگفته نماند که توجه به نقش و جایگاه رودکی پدر و سر سلسله شاعران پارسی گو در سیاست های فرهنگی جاری تاجیکستان ، در مناسبت ها و نامگذاری های جاری و روزمره تاجیکستان بطور جدی و محسوس دیده میشود ، نام گذاری پارکی بزرگ ، و نصب مجسمه بنام رودکی ، نام گذاری یکی از خیابان های اصلی شهر دوشنبه و برخی از شهرهای تاجیکستان بنام رودکی ، همچنین منقوش شدن برخی از اسکناس های سامانی ( پول رایج تاجیکستان ) به نقش رودکی بزرگ نشان از توجه به نام و یاد این شاعر بزرگ و پر آوازه ایران ، تاجیکستان و همه فارسی زبانان و تاجیکان سراسرجهان است .
امید میرود با توسعه روابط فرهنگی ایران و تاجیکستان و افزایش سهم تاجیکستان در گردشگری ایرانیان ، ارامگاه رودکی بعنوان یکی از مقاصد گردشگری مورد توجه قرار گیرد و شاهد شکوفایی و رونق منطقه پنجکنت و زادگاه و آرامگاه رودکی بزرگ باشیم . انشالله
حکومت ها ، بسیاری از امور و مسولیت های رسمی ، قانونی و رتق و فتق امور کشور را برعهده دارند ، وظایفی که بنابر تعریف می بایست انجام دهند . اینکه به چه میزان آنها در انجام وظایف خود با توجه به مقدورات و ملزومات موجود موفق یا نا موفق هستند را ،بررسی ها و نظر سنجی های مستمر و نیز استقبال از فراخوان ها، مشارکت ها بویژه انتخابات نشان میدهند . اما در اصل این ارزیابی طی زمان به گواهی مردمان و شهادت و روایت تاریخ بعداز آنها بستگی دارد . بسیاری از انسان های متفکر ، هنرمند ، دانشمند و اهل فن بطور شبانه روز در حال فعالیت های سخت وظاقت فرسا برای جاویدان ماندن نام کشور و رفاه و امنیت مردمشان هستند ، در پژوهشگاه ها ، آزمایشگاه ها ، کارگاه ها ، مرزها و . . بسیاری از جایگاه های اثر گذار از جمله صحنه دیپلماسی اقدامات و انفعالاتی صورت میگیرد که هرکدام میتواند در خوشنام و پر آوازه کردن نام کشور و قدرتمند شدن بنیه ان موثر باشد . البته در مقابل فهم نادرست از جهان و رفتار خام و محاسبه نشده با دیگران میتواند نتیجه و بازتاب کاملا منفی داشته باشد .
برخورد و مواجهه آحاد مردم با دیگران ، گردشگران ، مهاجرین ، مراجعین به نهادهای کشور و مراوداتی از این قبیل که گاهی کوچک و معمولی شمرده میشود ، ذهن و فکر و خاطرات بسیاری و در مجموع نگاه دیگران را به کشورمان می سازد .
در گذشته یادداشت ها و سفرنامه های معدود و پراکنده ای از گردشگران عادی و بعضا سفرنامه های شاخصی از سفرنامه نویسان حرفه ای از سفر و جنبه های مردم شناسی و مراودات اجتماعی نوشته میشد که البته در مجموع تعدادشان خیلی زیاد نبود. اساس سفرنامه ها را ، تعریف و توصیف عادات و حالات مردمان مناطق بازدید شده و مناطق مورد سفر تشکیل میداد ، اما امروزه هر گردشگر و بازدید کننده ، خود یک توریست ، خاطره نویس ، سفرنامه نویس ،گزارشگر و تعریف کننده اوضاع و احوال کشور است و مغروفیت کشورها و ملت ها غالبا به مجموع همین توصیفاها و تعبیر ها از مردم و کشور، برخوردها ، عادات و رفتارها است . در اینجاست که ارزش رفتار مناسب ، محترمانه و صمیمانه یک میزبان ، راهنما یا شکل مراوده عادی مردم ما با دیگران ، بخشی از خاطرات امروز و در حقیقت توصیف و تعریف تاریخ اجتماعی فردای میهن ما را می سازد ،توصیف ایرانیان به میههمان نوازی حاصل رفتار متمدنانه مردم ما در صدها سال گذشته است.
سخاوت یک ایلیاتی در مواجهه با میهمان ناخوانده و سر زده ، کمک یک شهروند به مسافری که به دلیل خرابی وسیله نقلیه او در راه مانده ، تعارف و پذیرش محبت آمیز فروشنده از یک بازدیدکننده که الزاما تصمیم به خرید ندارد. همه و همه تشکیل دهنده و تکمیل کننده پازل های شناسایی یک ملت است . همچنین است برخورد و رفتار یک مامور و کارمند سفارتخانه ایران با مراجعان اعم از هموطنان یا خارجیان نقش بسیار مهم و ماندگاری در ذهن و خاطر مراجعین از کشورمان دارد . موضوعی که جا دارد هرچقدر بیشتر مورد توجه ویژه و نظارت لازم قرار گیرد .