در کتاب شازده حمام نوشته دکتر محمد حسین پاپلی یزدی که شامل خاطرات و نوعی نقد اجتماعی توسط نویسنده است به نکات و تعریف های جالبی از گوشه ها و نکاتی از فرهنگ همزیستی مردم این مرز و بوم در گذشته های نه چندان دور برمی خوریم که جالب است . پروفسور پاپلی چون از سنین نوجوانی خاطرات خود را یادداشت کرده است به جامعه شناسی علاقه داشته و نهایتا دکترای جامعه شناسی خود را از دانشگاه سوربن پاریس اخذ کرده است بیان جالبی از خاطرات دوران کودکی ، نوجوانی و جوانی خود در یزد ،مشهد ،تهران و مسافرت در شهرهای مختلف ایران طی سالهای دهه سی چهل و پنجاه دارد . برخی از نوشته ها و تعابیر وی در این زمینه را با استفاده از جلد سوم کتاب منتشره در سال 1391 صرفا باز نویسی میکنم .وی از جمله در بحث سفر تحقیقی دوران دانشجویی به ایلات و طوایف اطراف قوچان و شیروان در سال های 1347 و 1348 می نویسد :
حساب شهرهای مدرن امروزی اروپا با شرایط سنتی آن ها جداست . تا زمان جنگ بین الملل دوم در کمتر شهر اروپایی اقلیت ها با آرامش زندگی میکردند . من که از یزد می آمدم برایم همزیستی ادیان عادی بود . ولی این امر برای برخی دانشجویان که از شهرهایی با مردمان یکدست می آمدند جالب بود . مهم ترین درسی که باید از جامعه سنتی خود بیاموزیم و به آن افتخار کنیم ، همزیستی مسالمت آمیز است . همزیستی آدم هایی با قومیت ها ، ادیان ، مذاهب ، زبان ها ، لباس ها و خوراک های مختلف .این آدم ها همه در یک شهر یک محله و یک کوچه و گاه در یک بند با هم زنئگی می کردند . شهرهای شمال خراسان عالی ترین موزه مردم شناسی اند . عالی ترین نمونه شهرهای همزیستی مسالمت آمیز بوده و هستند . قدر این ارزش ها را بداریم و آن را پاس بداریم و ترویج کنیم .
. . . در این شهرها بخصوص بجنورد ، کرد ، ترک ، فارس ، ترکمن ، شیعه و سنی و کمی بلوچ و تات ، یهودی و ارمنی با هم زندگی می کردند . در کمتر شهر کوچک و سنتی اروپایی چنین مخلوطی از اقوام را می توان یافت .
درود فراوان بر استاد فانیان عزیز....دغدغه های زندگی واقعا من و از دل نوشته های شما محروم کرده...بله!!!!جناب فانیان بنده هم آرزو میکنم تاریخ دوباره این فرهنگ همزیستی ادیان رو در ایران زمین تکرار کنه....بدرود
سلام و درود برشما
همین مراجعه ،مرور و اظهار نظرهای خوبتان در حوزه های فرهنگ و رسانه برای بنده بسیار ارزشمند است سلامت و پایدار باشید انشاالله