محرم بویژه ایام تاسوعا و عاشورا ، روضه خوانی ها ، عزاداری ها و گردهمایی های حسینی با هر نام و عنوانی همواره با پذیرایی های مختلف ، توزیع غذای نذری، صف بستن مردم برای گرفتن غذای امام حسینی از بابت نیت خیر بانی و انگیزه خیرات و یاد سیداشهدا و یاران و همراهان شهیدش همراه بوده است ، این سنت حسنه طی ده ها سال و در برخی از خانواده ها ، نسل اندر نسل ، طی صدها سال ، هیچگاه جایگزینی برای خود نیافته بود . هر کس هرنوع نذر و یادخیر دیگری داشت در کنار این خیر مستمر انجام میداد ، ولی امسال حضور ویروس کوید ۱۹ و اپیدمی کرونا در جامعه ، شکل اعانات و خیرات و نذورات را نیز تحت تاثیر خود قرار داد و در سطحی وسیع در آن تغییر ایجاد کرد ، بایک برداشت حدودی و غیر دقیق میشود حدس زد که در محرم سال جاری شاید یک دهم از مراسم های خرج دادن و نذری پخش کردن به شیوه سابق تداوم یافت در عوض بنابر شرایط جدید جامعه ، مردم بطور خود جوش تلاش کردند تا اقداماتی موثرتر و ماندگارتر را بنام نذر یا هدیه در راه آمام حسین ( ع ) جایگزین کنند . هزینه ها واقداماتی که اِثار اجتماعی عمیق تری داشت .
خرید و توزیع هزاران قلم بهداشتی در سطح وسیع ، تهیه هزاران بسته معیشتی و توزیع آن ها در مناطق و محل های فقیر نشین از آن جمله است . اطلاع دارم که در برخی از استان ها همانند یزد که در سال های گذشته هیات های متعدد عزاداری بویژه سینه زنی آنها معروف و مورد توجه بود ، اعضای هر هیاتی با جمع آوری کمک اقدام به آزادی چند نفر از زندان کرده اند یا وسایل نسبتا گران قیمت مثل ونتیلاتور و دیگر اقلام مورد نیاز تهیه کرده و به بیمارستان های اهدا کرده اند.همچنین هرهیات چند هزار بسته معیشتی برای افراد افراد نیازمند فراهم و توزیع کردند .
با درس و تجربه محرم امسال چه خوب است که علاوه بر نذرهایی چون تهیه غذا در سطح وسیع که طبعا چون در راه و بنام امام حسین ( ع ) است ،مثبت ، سازنده و پر خیر و برکت است ، تلاش های وسیع تر و کمک های بزرگتر ، مانند تجهیز کردن مراکز بهداشتی و درمانی یا آزادی زندانیانی که خانواده هایشان چشم به راه آزادی آنان هستند باقیات و صالحاتی مستمر برای خود فراهم نماییم . به برکت حرمت شهدای مظلوم کربلا ، انشاالله
قدیم که میگم منظور ۱۰۰ سال پیش یا بیشتر از آن نیست .منظور ۴۰ یا ۵۰ سال پیشه که ان هم زمان زیادی است ، اما هنوز جمعیت زیادی از روضه رفته ها وشاهدان آن زمان در جامعه حضور دارند ، این خاطرات برای نسل فعلی خیلی قدیمی حساب میشه ، چون از نزدیک شرایط آنزمان را ندیده و لمس نکرده اند، در نتیجه خیلی وقت ها تصویر کاملی از آن دوران ندارند .
ان وقت ها چند جور روضه خوانی در محله های شهر بر پا بود ، روضه خوانی های رسمی و معروف در مساجد و حسینیه ها با اعلام و تبلیغ و حضور اقشار مختلف ، روضه خوانی های محلی که با قصد و نیت یک واقف یا وصیت اجدادی یک خانواده بصورت ثابت در سال در منزل یا حسینیه یا محلی مشخص حتی جایی مثل گاراژ برگزار میشد ، برگزاری این مجالس بعضا قدمت چندین نسل را داشتند، کسی نذر و نیت کرده بود که دهه اول محرم ، ایام اربعین یا روزهای دهه آخر صفر یا مقطع دیگری در منزلش روضه ابا عبدالله الحسین ( ع )برگزار شود و این نذر گاهی بصورت وصیت مکتوب یا توصیه و سفارش شفاهی به فرزندان منتقل شده بود ،در این نوع برگزاری مراسم ،روضه گرچه عمومی است ولی بیشتر دوستان وآشنایان بانی مجلس ، فامیل و افرادی از محدوده محله یا آشنایان قدیمی شرکت میکردند ، تعدادی از این خانواده های بانی و منازل محل برگزاری را در شهرمان یزد دیده بودم و هنوز هم در مواردی این رسم برقرار است و این مراسم برگزار میشود، بعضی بدلیل قدمت زیاد در سطح شهر معروف هستند و همه میدانند که هر ساله ایام محرم مثلا بعد از اذان صبح ، این مجلس دایر است ، ابتدا نماز صبح به جماعت برگزار میشود ، سپس زیارت عاشورا قرایت میشود و بعد سخنرانی و روضه کوتاه و در پایان ، پذیرایی از حاضرین و صرف صبحانه ودعای ختم مجلس ، طول زمان برگزاری این مجالس به نحوی است که با پایان یافتن آن در روزهای غیر تعطیل شرکت کننده میتواند اول وقت کار اداری یا آزاد خود را شروع کند ، البته تعدادی از این نوع روضه ها و مجالس در شب ها و پس از اذان و با اقامه نماز مغرب شروع میشود ،
نوع دیگر از مجالس روضه که در گذشته بیشتر رونق داشته و امروزه خیلی کمتر شده است ، هفته خوانی بود که معمولا متوقف در ایام خاص نبود ، طی هفته و در طول سال یا ماه های مختلف برگزار می شد ، هفته خوانی با شرکت یک روحانی یا سخنران در منزل و حضور افراد خانواده و جمع محدودی از اطرافیان بود، معولا پذیرایی مختصر و ساده ای نیز صورت میگرفت ، گاهی هفته خوانی مختص خانم ها بودکه تنها خانم های فامیل و آشنا جمع می شدند. در حال حاضر نیز هفته خوانی در برخی از مناطق نه به اندازه قدیم ، ولی موردی و محدودتر برگزار میشود .
طبعا تغییر سبک زندگی مردم در جامعه ، افزایش آپارتمان نشینی ، کم شدن خانه های حیاط دار و مستقل که برگزاری هر نوع مجلس و محفلی را آسان و دلچسب میکرد چون باعث مزاحمت و آزار دیگران نمی شد ، توسعه ،تعدد و تنوع شبکه های رادیو تلویزیونی ، دسترسی به محتواهای فضای مجازی بویژه سخنرانی ها و عزاداری ها ، برخوردار نبودن بسیاری از مردم از خانه های بزرگ برای برگزاری مجالس بزرگ، سنت برگزاری روضه بعنوان یک سنت مذهبی ، اجتماعی را در اشکال مختلف دچار تغییر کرده است .در کنار شیوه های گذشته ، عده ای با اندک امکانات و بهره گیری از فضای مجازی محتوای ارزشی و مذهبی مناسب تازه تولید شده همچنین بخش هایی از عزاداریها ، سخنرانی ها ، مداحی ها ی مجالس گذشته را به خوبی در اختیار جمع کثیری از مردم قرار میدهند .امسال به دلیل شرایط خاص کرونایی ، تعدادی از مردم نیز به برگزاری روضه امام حسین با تعداد اندکی مستمع به جهت رغایت موازین و پروتکل های بهداشتی اقدام کردند ، در محرم سال جاری ( ۱۴۴۲ ه ق) رسانه ها و امکانات فضای مجازی سهم مهم و نقش تاثیر گزاری در برگزاری مراسم های محرم بر عهده گرفتند .
تصور اینکه روزگاری برگزاری مراسم عزاداری پر شور دهه اول محرم به کلی متفاوت شود و از تظاهرات مراسم کاسته و ارایه عزاداریها متفاوت شود تقریبا برای هیچکس قابل پیش بینی نبود ، البته این تغییر تحت تاثیراپیدمی و بیماری فراگیر کوید ۱۹ مختص به مراسم عزاداری حضرت امام حسین ( ع ) و یاران با وفای ایشان نبود ،طی ماه های اخیر تقریبا همه اشکال زندگی اجتماعی و حتی زندگی خصوصی مردم دستخوش تغییراتی جدی شده است .
مراسم محرم امسال و گرامیداشت یاد شهدای کربلا بسیار متفاوت و در بسیاری از موارد ابتکاری برگزار میشود . مشارکت گروه های مردمی در مساجد ، اماکن عمومی و حتی برخی منازل برای تهیه لوازم بهداشتی ، توزیع ماسک و دستکش به عنوان نذر امام حسین ( ع ) شروع پدیده و ابتکارجدید وقف بهداشتی ، توزیع سبد کالای اهدایی بجای عذاهای نذری سالیان گذشته و پذیرایی، ارایه سخنرانی و برگزاری روضه از طریق فضای مجازی ، برگزاری روضه با جمعیت محدود دو ، سه خانواده در منزل، به اشتراک گذاشتن منتخب عزاداری ها و اشعارعاشورایی، راه اندازی تکیه سیار برای عزاداری در محلات ، عزاداری با رعایت فاصله در فضای باز کوچه ها، میادین ، صحن های مساجد و امامزادگان و ، ، تلخیص و فشرده کردن مراسم های چهار ، پنج ساعته به مراسم های زیر دو ساعت ،برگزار نشدن مراسم های عظیم و فشرده زیارت قبور و اماکن متبرکه . .
آنچه که مسلم است به یاری خداوند ویروس فراگیر کرونا از صحنه زندگی مردم خواهد رفت ،گرچه در این مدت در جنبه های شکلی مراسم بناچار تغییراتی ایجاد شد، اما برخی از ابتکارات در برگزاری ها و همایش های مذهبی اتفاقا بر محتوای مراسم افزود . گزینش و انتخاب سخنرانانی که سنجیده تر ، عالمانه تر و مستندتر سخن میگویند به دلیل گستره سخنان و در دسترس بودن و ماندگاری بیاناتشان می تواند برای تداوم این راه حتی بعد از کرونا امید بخش باشد ، برخی از سخنرانان و مداحان در مجالس و محافل محدود بدون توجه به عواقب منفی سخنانشان آنقدر بحث های عجیب و نقل های بی سند داشته اند که جز ابهام و بعضا وهن مذهب تاثیری نداشته است ، شاید جریان جدید که با پیشقراولی جوانان باسوادو شیقته مرام و عقیده امام حسین ( ع ) انجام میشود ،بتواند در تصحیح این روند تاثیری شایسته داشته باشد .